مسجد جامع کبیر یزد

در استان یزد به علت سابقه باستانی و فرهنگ متداوم و موقعیت جغرافیایی مرکزی آن، آثار باشکوه و درخشانی از دوران قبل و بعد از اسلام به جای مانده که یکی از این آثار، مسجد جامع کبیر یزد است. بنای اولیه مسجد جامع کبیر مربوط به قرن ششم هجری قمری است. ساختمان اولیه توسط سید رکن الدین محمد قوام الدین محمد ابن نظام حسینی یزدی قاضی بنا شده است. البته بنای فعلی مسجد مربوط به قرن هشتم و نهم هجری قمری و مربوط به زمان آل مظفر می باشد. می توان گفت مسجد جامع کبیر یزد دارای بلندترین مناره های جهان است. دو مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آن از کف تا نوک بیش از ۵۲ متر می رسد، دارای قطری در حدود هشت متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده اما در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا شد. بلندای این مناره ها و اینکه کاشی کاری منحصر به فردی حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر می انگیزد زیرا این مناره ها هر چه به سمت بالا رفته باریک تر شده و تنها یکی از آنها دارای پلکان است از این رو ظرافت کاشی کاری در این ارتفاع به واقع قابل تحسین است. از امتیازات معماری و هنری مسجد، ساختمان و کاشیکاری سردر بلند آن است. سردر و گنبد مسجد جامع یزد در نوع خود یکی از شاهکارهای معماری اسلامی می باشد. همچنین در نمای خارجی و ایوان اصلی آن کاشیکاری زیبایی به کار رفته و دارای کتیبه ای نیز می باشد.

بنای کنونی مسجد با وسعتی حدود ۱۰٬۰۰۰ متر مربع مشتمل بر سردر ورودی و جلوخان، صحن وسیع، رواق های جانبی صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان های طرفین آن، شبستان بزرگ ستوندار، کتابخانه، تزیینات غنی و زیبا و کتیبه‌ ها و سنگ نوشته‌ های تاریخی و غیر تاریخی است. این مسجد به چند دلیل حایز اهمیت است: نخست آن که قدیم‌ ترین نمونه معماری است که طی قرن نهم هجری قمری، در معماری مذهبی ناحیه یزد از آن تقلید شده‌ است؛ این طرح مرکب از یک مقصوره گنبد دار و یک شبستان مستطیل بلند و کشیده‌ است. دیگر ویژگی مهم بنا کاربرد وسیع تاق‌ های سراسری (تاق و تویزه) در شبستان‌ هاست که با کاشی معرق همراه‌ است. نکته قابل توجه دیگر در ساختمان مسجد جامع یزد، مساله ایجاد روشنایی غیر مستقیم به وسیله انعکاس نور از گچ سفید گنبد و دیوارها است. همچنین تزیینات داخل و خارج گنبد، نمای خارجی – داخلی ایوان اصلی و محراب زیبای آن که از قسمت‌ های مهمّ مسجد به شمار می‌رود، بی‌نهایت ارزنده و جالب است. گفتنی است این بنای زیبا در ضلع غربی‌ خیابان‌ امام خمینی، انتهای‌ خیابان مسجد جامع و در محله دروازه شاهی‌ واقع و به شماره ۲۰۶ مورخ ۳۱ تیر ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.