کاروانسرای سعدالسلطنه

کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین با پشت سرگذاشتن یک دوره فراموشی درحال رونق دوباره و تبدیل به مکانی برای گردشگران است. این سرای تاریخی با ‪ ۲/۶ هکتار از کامل‌ترین و وسیع‌ترین سراهای تجارتی سنتی ایران محسوب میشود که پس از تملک آن درسال‌های اخیرتوسط میراث فرهنگی استان قزوین در حال بازسازی است . این بنای تاریخی در مجموعه بازار تاریخی قزوین قرار گرفته و در دوره ناصرالدین شاه قاجار و به دستور باقرخان سعدالسلطنه فرماندار وقت شهر قزوین احداث شد. این کاروانسرا بصورت چهار ضلعی ساخته شده و چهار ایوان در چهار ضلع حیاط دارد که طاق نمای ایوان‌ها دارای آجرکاری و سقف داخلی ایوان دارای تزیین و مقرنس کاری است. کاروانسرای سعدالسلطنه یادآور رونق نسبی تجارت بخش خصوصی ایران در عهد قاجار با اروپا از طریق روسیه است. این بنای تاریخی با توجه به وسعت این کارونسرا از مهمترین مراکز تجاری در دوره قاجاریه و محل تبادل کالاهای تجار در داخل کشور بود. کاروانسرای تاریخی سعدالسلطنه باگذشت زمان و درپی تحولات سیاسی و اقتصادی در دوره‌های مختلف رونق خود را از دست داد و تاجران نیز حجره‌ها و انبارهای آن راتخلیه کردند و کاروانسرا تبدیل به مکانی برای مشاغل تولیدی مختلف نظیر نجاری، کارهای دستی و تولید کفش شد. ورودی اصلی بنای کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین در خیابان امام(ره) قرار دارد، هشتی زیبای در ورودی این بنا خیابان را به حیاط اصلی مجموعه سرا متصل می‌کند تا بازدیدکنندگان به محوطه یا حیاطی محصور با حجره‌هایی دارای ایوانچه‌ها با تزیینات گل و بوته از گچ روبرو شوند. حیاط شرقی این مجموعه از حجره‌هایی با ایوانچه‌هایی شبیه حیاط اصلی احاطه شده و در پشت حجره‌های شرقی انبار بزرگ ستون داری قرار دارد که گرمابه سعدیه نیز در همین طرف واقع شده‌است. ادامه محور حیاط اصلی به سمت جنوب به چهارسوق کاروانسرا میرسد که زیباترین قسمت مجموعه است و از فضاهای تجاری سنتی با معماری اصیل قزوین تشکیل شده که در سایر نقاط کشور نظیر ندارد. بر فراز این چهارسوق گنبدی بزرگ و در چهار طرف آن چهار نیم گنبد قرار دارد که همگی دارای کاشی کاری بدیع و زیبا است. در ادامه این محور راسته‌ای است شبیه راسته بازار که با طاق پوشیده شده و درطرفین خود حجره‌هایی دارد که در پشت این حجره‌ها انبار و بارانداز مجموعه قرار دارد. محور دیگر در این بنا که چهار ستون اصلی دارد قیصریه است این راسته در ارتباط خود با بازار سعدیه فضای زیبای گنبد داری با کارهای هنری ویژه عصر قاجار ایجاد کرده‌ است.

پیش از سال ‪ ۱۳۷۷دراین کاروانسرا مشاغل گارگاهی، نجاری و تولیدی فعالیت داشتند و انبار کالای اصناف مختلف در آن قرار داشت، و تنها ‪ ۱۰واحد تجاری در این کاروانسرا دایر بود . در سال ‪ ۷۸املاک سرای سعدالسلطنه توسط میراث فرهنگی خریداری و در سال‌های ‪ ۷۹و ‪ ۸۰تعداد قابل توجهی از سرقفلی‌های این مجموعه‌از مالکان آنها خریداری شد . پس از بازسازی، کاربری که برای این مجموعه تعریف شده تبدیل آن به محلی برای گردشگران داخلی و خارجی و مکانی تجاری و اقامتی پیش بینی شده‌ است. کاروانسرای سعد السلطنه با وسعتی نزدیک به 6/2 هکتار یکی از کاملترین و بزرگترین سراهای تجاری ایران است که به شماره 2089 در فهرست آثارملی به ثبت رسیده است. بانی سعد السلطنه یا سرای سعادت، باقرخان سعد السلطنه اصفهانی است که در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار از سوی میرزا علی اصغر خان اتابک، صدر اعظم وقت، مسئولیت ساخت راه بین تهران و قزوین بر دوش وی قرار گرفت. از آن جائیکه باقرخان در انجام این ماموریت شایستگی و لیاقت فراوانی از خود نشان داد او را به حکومت قزوین منصوب کردند. این حکومت از سال 1310 تا 1314 ه.ق برقرار بود. وی با تدبیر و با هوش بود و با توجه به قرارگرفتن شهر قزوین بر سر راه تجاری روسیه حساسیت و اهمیت سوق الجیشی شهر را درک کرد و این سرا را بنا نهاد و نام آنرا به مناسبت لقب خویش سعدیه نامید. او در سال 1310 ه . ق طرح بنا را ریخته و ساخت آنرا آغاز کرد. بر اساس شواهد موجود ساخت این بنا در سال 1312 ه . ق پایان یافت. چنین گفته می‌شود که در بنای این مجموعه دو معمار اصفهانی و دو معمار قزوینی همکاری داشته‌اند .  مجموعه‌ تاریخی‌ سعدالسلطنه یکی‌ از ارزشمند ترین‌ آثار بافت‌ قدیم‌ کشور است‌ که‌ در مجموعه‌ بازار تاریخی‌ در خیابان امام خمینی قزوین‌ قرار دارد.