شهر تاریخی حریره

شهر 800 ساله حریره مربوط به سدهٔ ۵ تا ۱۰ ه.ق است و در شمال جزیره کیش واقع شده و این اثر در تاریخ ۱ شهریور ۱۳۷۶  به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.د در شهر تاریخی حریره جزیره کیش بقایایى در مرکز ساحل شمالى جزیره قراردارد که به احتمال بسیار قوى به دوره ساسانیان و اوایل دوره اسلامى بر مى گردد  . این بقایا در وسعتى بالغ بر سه کیلومتر مربع ، بازگو کننده این مطلب است که روزگارى شهرى بزرگ و اباد در این منطقه وجود داشته و جمعیت کثیرى را در خود جاى مى داده است. در شمال جزیره کیش در کنار مجموعه ورزشی المپیک آثاری و ویرانه‌هایی دیده می‌شود که یادگای از شهر باستانی، حریره‌است . زمان رونق یا دوران طلایی شهر حریره کیش از سال ۳۶۷ تا ۹۱۲ هجری قمری بوده‌است. محوطه باستانی حریره، براساس نتایج کاوشهای باستان‌شناسی انجام شده تا امروز، از مجموعه ساحلی و خانه اعیانی، حمام، مسجد و قنات‌های قدیمی تشکیل شده است. بقایای شهر تاریخی حریره در امتداد ساختمانهای بندرگاه و دفاتر آن ، قابل دیدن است. طبق نظر سازمان میراث فرهنگی، شهر حریره هشتصد سال قدمت دارد. گستره پستی و بلندی ها و خرابه‌های شهر قدیمی حریره حدود ۱۲۰ هکتار وسعت دارد و روزگاری شهری بزرگ و آباد در منطقه بوده است. دوران طلایی شهر حریره کیش از سال ۳۶۷ تا ۹۱۲ هجری قمری بوده‌است. آن چه امروز از این شهر بر جای مانده حجمی از معماری شهری است. اما کمتر و به ندرت اتاق‌ ها و پوشش‌ ها و سقف‌های سالمی بر جای مانده است جز در پاره‌ای موارد که پوشش‌های تاقی شکل سنگی از گزند تخریب در امان مانده‌اند. بندر شهر تاریخی حریره، یک شهر یک پارچه و متمرکز با معماری برون‌گرا بوده و از معماری دفاعی و درون‌گرای دیگر شهرهای  تاریخی ایران در آن نشانی نیست. انتخاب این بخش از جزیره برای ایجاد شهر حریره طبیعیترین و معقول‌ترین انتخاب بوده چرا که ساحل صخره‌ای مرتفع آن از سطح دریا تقریبا ده متر بلندتر است و وجود سه خلیج و دماغه که نقش بندرگاه طبیعی را دارد و همچنین دریای نسبتاً آرام‌تری از دیگر کرانه‌ها و سواحل جزیره خود عامل شکل‌گیری شهر در ساحل شمالی شده است. تاکنون عملیات اکتشافی باستان‌شناسی بقایای شهر تاریخی حریره در سه مجموعه مجزا انجام شده است. خانه اعیانی: خانه اعیانی یادآور خانه‌های چندخانوار قدیمی در داخل فلات ایران و در شهرهایی چون یزد، اصفهان و کاشان است و یکی از نمونه‌های قدیمی مسکن جمعی در حاشیه خلیج فارس محسوب می شود. علاوه بر وسعت خانه و همچنین فضاهای مختلف و متنوع آن، کاشی‌های ستاره‌ای شکلی که در این خانه به دست آمده است، همانند کاشی‌هایی است که زینت بخش بناهای مهم ایلخانی ایران همچون تخت سلیمان و سلطانیه است. پیدایی این مقدار کاشی که یقیناً عنصر وارداتی به جزیره است نشان میدهد که این عمارت به یکی از ثروتمندان کیش تعلق داشته است. بخش کارگاهی و صنعتی: این مجموعه درست در کنار دریا ساخته شده و دارای معماری و فضاهای ناشناخته‌ای است. مجموعه کانال‌های افقی و زیرزمینی و چاه‌های متعدد در گوشه و کنار، مجموعه‌ی بسیار جالب و نادری را تشکیل می‌دهد که هنوز عملکرد آن‌ها روشن نیست، اما به نظر میرسد که ارتباط مستقیم، با فعالیت‌های صیادی (صید ماهی، مروارید و مرجان) داشته و برای دسترسی آسان‌تر به دریا احداث گردیده است. شاید هم بتوان فرض کرد که این راهروها و کانال‌ها راه‌هایمخفی بوده است که در مواقع هجوم و حمله اهالی شهری میتوانسته‌اند به طور اضطراری از آن ها استفاده کنند.

مجموعه حمام: این مجموعه شامل حمامی است با صحن‌های متعدد و حصار آن به مساحت تقریبی ۵۰۰ مترمربع. سربینه و گرمخانه و تون حمام در جنوب بخش ذکر شده قرار گرفته و توسط راهرو سرپوشیده‌ای از آن جدا شده است. دو خزینه کوچک و بزرگ در جنوب گرمخانه آخرین بخش ساختمان را تشکیل داده‌اند. باستان شناسان معتقدند این حمام که شاید در نوع خود از قدیمیترین حمام‌های ایرانی باشد که طی کاوش‌های باستان‌شناسی کشف و شناخته شده است، و دو دوره متمایز و مجزا از هم دارد (دوره ایلخانی – دوره تیموری) با توجه به ظرفیت محدود حمام و با در نظر گرفتن دیوار بیرونی سراسری که تا مجموعه عمارت اعیانی که در جنوب شرقی حمام و به فراز تپه‌ای بلند قرار گرفته امتداد یافته است. به نظر میرسد که این بنا حمامی خصوصی بوده و به صاحب مجموعه اعیانی تعلق داشته است. در منتهى الیه بخش شمالى شهر حریره ، کنار ساحل بلند صخره اى و با فاصله کمى از دریا ، پستى و بلندى ها ادامه دارد ، که بقایاى دیوارها ، چاه ها و کانال هاى آب در آن نظر بیننده را به سوى خود جلب مى کند . در ایتدا تصور مى شد که این آثار هیچ ارتباطى به هم ندارند و فقط مى شد حدس زد که این آثار قسمتى از شهر قدیم حریره بوده و به نوعى با فعالیت هاى دریایى ارتباط دارند . در مجاورت این آثار ، و در کنار ساحل صخره اى که تقریباً چهار تا پنج متر از سطح دریا بلندتر است و قسمتهاى زیادى از آن به مرور زمان به دریا ریخته ، تعدادى چاه و پلکانى که راه به دریا دارد و حفر شده است . قطر دهانه چاه ها اغلب دو متر است و عمق آن تا سطح دریاست . در کناره ساحل شهر حریره و در مجاورت مجموعه صنعتى ، شش چاه و یک پلکان سنگى در بیرون مجموعه و چهار چاه در داخل مجموعه که در حین حفارى دیده شد وجود دارد . این چاه ها به کانال هاى زیرزمینى راه مى باید که دهانه آنها در مقطع ساحل صخره اى مثل دریچه اى رو به دریا باز مى شود . این کانال هاى افقى و زیرزمینى چاه ها را در گوشه و کنار مجموعه صنعتى و جتى داخل اتاق ها و راهروها هم حتى مى توان دید . عملکرد این مجموعه جالب چندان مشخص نیست . ولى آنچه مسلم است ارتباط مستقیم با فعالیت هاى صیادى و صید ماهى ، مروارید و مرجان داشته و براى دسترسى آسان تر به دریا ساخته شده است . در دهانه خلیجى که در سمت شرق این مجموعه قرار گرفته توده هاى صدف ها و گوش ماهى هاى شکار شده را مى توان دید که نشانه ى فعالیت هاى صیادى مخصوصاً صید مروارید در گذشته است . اتاق هایى با کف شیار دار حریره : یکى از فضاهاى جالب توجه مجموعه صنعتى شهر حریره ( اتاق با کف شیار دار ) است . این اتاق کف کاملاً عجیب و ناشناخته اى داشته به این معنى که با شیب ملایم از شمال به جنوب امتداد مى یافت و کف آن به صورت در اصطلاح گرده ماهى (اصطلاح بومی) و یا بالشتک با ملاتى از نوع ترکیب پودر سنگ هاى مرجانى و آهک و نوعى ساروج شکل گرفته بود . این ویژگى در هیچ یک از محوطه ها و تپه هاى باستانى و تاریخى و اسلامى ایران کشف و شناخته شده نیست . وقتى از چند نفر از مرکز پرورش صید مروارید کیش در مورد این نوع معمارى پرسیده شده ، چنین نظر دادند این عنصر معمارى که با شیبى ملایم به حوضچه اى کوچک با ابعاد 1×1متر یا 1×5/2 مترو عمق نیم متر ختم مى شود ، ارتباط با فعالیت هاى صید مروارید دارد و در سطح آنها صدف ها را خشک کرده و به آب مى بسته اند تا مروارید هاى ریز را نیز بتوان به دست آورد . اما اگر چنین بود مى بایست آثار و بقایاى صدف ها در سطح این شیارها و یا در حوضچه ها باقى مانده باشد ، اما چنین نیست . سرانجام با نظرخواهى از باستان شناسان ، آقاى رمى بوشارلا ، باستان شناس فرانسوى که تجربه و سابقه کار ممتد در ایران و امارات متحده عربى دارد ، نظر دارد که این تأسیسات صرفاً جهت استحصال (حاصل)شیره خرما بوده و نمونه اى از آن در کاوش هاى وى در امارات به دست آمده است . شاید اگر به مردم بومى جزیره کیش مراجعه مى شد دیگر فضاى این اتاق آنقدر عجیب و ناشناخته نبود. در یکى از بازدیدهایى که توسط هیئت علمى و به راهنمایى بومیان انجام شد یکى از بومیان اظهار داشت که تا قبل از تخریب خانه هاى ماشه ، انبارهایى با کف جوى و پشته – نظیر آنچه که هم اکنون در بخش کارگاهى شهر حریره دیده مى شود – در اغلب خانه هاى بزرگ وجود داشت و از این انبارها براى نگهدارى خرما استفاده مى شد. بنا به گفته بعضى ها این خرما ها بر روى هم انیاشته و فشرده مى شد و به وسیله راه هاى کوچکى به صورت راه آب شیره به طرف خمره هاى بزرگى که در زیر این راه آبها قرار مى دادند منتقل شده و شیره خرما جمع آورى مى شد.