حافظیه

حافظیه نام مجموعه آرامگاه شاعر برجسته ایرانی، حافظ شیرازی است که در شهر شیراز قرار دارد. حافظیه در شمال شهر شیراز و در جنوب دروازه قرآن قرار دارد.دلیل اینکه این مکان را حافظیه نامیده اند به خاطر این است که آرامگاه حافظ در این مکان است. مساحت حافظیه ۲ هکتار بوده و از ۲ صحن شمالی و جنوبی تشکیل یافته که این صحن‌ها توسط تالاری از یک‌دیگر جدا شده‌اند.

این مجموعه ۴ درب ورودی- خروجی دارد که درب اصلی در سمت جنوب آن، دو درب در سمت غرب آن و یک درب در سمت شمال‌شرق آن قرار گرفته‌است.در سال ۸۶۵ هجری قمری یعنی ۶۵ سال بعد از وفات حافظ اولین مرمت صورت گرفت و عمارتی گنبدی شکل بر فراز مقبره حافظ بنا شد و حوض بزرگی در جلو آن ساخته شد.در دوره های صفویان و افشاریان نیز مورد مرمت قرار گرفت.در دوران حکومت زندیان کریم خان زند ر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود ساخت و بر تربتش سنگی مرمرین نهاد که امروز نیز باقی است و دو غزل از حافظ به شیوه نستعلیق نگاشته شده‌است که آن دو غزل چنین است:

مژده وصل تو کو، کز سر جان برخیزم               طایر قدسم و از دام جهان برخیزم

ایدل غلام شاه جهان باش و شاه باش                پیوسته در حمایت لطف اله باش

هم چنین تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه بلند ساخت که از طرف شمال و جنوب گشاده بود و در دو سوی آن، دو اتاق بنا کرد به گونه‌ای که مقبره حافظ در پشت این بنا قرار می‌گرفت و در جلو آن باغ بزرگی را احداث نمود.تالار حافظیه که از آثار دوره ی زندیان است، ۵۶ متر طول و ۸ متر عرض داشته و از ۲۰ ستون سنگی، هرکدام به ارتفاع ۵ متر تشکیل شده‌است. این تالار پیش‌تر شامل ۴ ستون و ۴ اتاق بوده که بعدها اتاق‌ها از محدوده ی آن حذف گردیده‌است. در سمت شرق و غرب تالار ۲ اتاق -یکی متعلق به سازمان میراث فرهنگی و دیگری مربوط به دفتر آرامگاه- وجود دارد. بعد از کریم خان بار دیگر در سال های ۱۲۷۳,۱۲۹۵و۱۳۱۷ مورد مرمت قرار گرفت ولی مرمت آخری توسط اردشیر زردشتی یزدی که زردشتی بود صورت گرفت اما حاج سید علی‌اکبر فال اسیری به دلیل زردشتی بودن اردشیر، بنای مرمت شده را ویران ساخت.این ویرانی تا سال ۱۳۱۹ ه.ق ادامه داشت ولی در این سال شاهزاده ملک منصور ملقب به شعاع السلطنه حاکم فارس، به یاری علی اکبر مزین الدوله نقاش باشی، گنبدی آهنین بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و کتیبه ‌ای بر آن قرار داد.

این بنا دوباره در سال ۱۳۱۴ هـ. ش سرهنگ علی ریاضی (رئیس فرهنگ فارس) با همیاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی، با طراحی آندره گدار فرانسوی و با الهام گیری از عناصر معماری عهد کریم خان زند، به بازسازی بنای حافظیه اقدام نمودند.در سال ۱۳۱۵ به کوشش علی اصغر حکمت، بنای کنونی با بهره گیری از عناصر معماری زندیه و یادمان‌های حافظیه، توسط آندره گدار فرانسوی طراحی و با همکاری علی سامی به اجرا در آمد.آخرین مرمتی که در این مکان روی داد در سال ۱۳۸۶ بود و به بازسازی، تمیزکردن سطح مسی روی گنبد، مرمت بخش‌های خراب ساختمانهای اطراف و همچنین متصل کردن مقبره‌ها و باغ‌های اطراف به مجموعه پرداخته شد.سنگ مزار حافظ یک متر از سطح زمین بالاتر است و به وسیله پنج پلکان مدور احاطه شده است.

بر فراز بارگاه گنبدی قرار دارد که به وسیله هشت ستون به ارتفاع ده متر نگه داشته شده است.در حال حاضر مجموعه حافظیه به ۴ محوطه شمالی که آرامگاه حافظ، درخت های نارنج، دو حوض مستطیل شرقی و غربی ، حافظ شناسی، کتابخانه و فروشگاه محصولات فرهنگی در این محوطه قرار دارد. بر روی دیوار های محوطه شمالی حافظیه غزل‌هایی از دیوان حافظ بر روی کاشی و سنگ مرمر نوشته شده‌است.رواق چهار ستونه کریم خان زند که دارای بیست ستون سنگی بلند، ۵۶ متر طول و ۷ متر عرض در آمده‌ است و به گونه‌ای که چهار ستون عهد کریم خانی در وسط این بنا قرار گرفته‌ است از نظر ارتفاع از تمام نقاط حافظیه بالاتر است و حافظیه را به دو حیاط شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. در زیر رواق چهار ستون آب انبار حافظیه قرار گرفته‌است. سمت چپ رواق بیست ستون اتاق بزرگی متعلق به آرامگاه قوام السلطنه با دو اتاق به جانب آن و شش اتاق دیگر که سه تا به آرامگاه و سه تای دیگر به نقاشی، مینیاتوری، معرق سازی و میناسازی تعلق دارد، است.

در حیاط جنوبی باغچه‌های بزرگی وجود دارد که مابین آنها دو حوض مربع مستطیل بزرگ است و در دو طرف حیاط نارنجستان های بزرگی وجود دارد.دیوار ها و در ورودی باغ آهنی هستند و بر نمای خارجی تالار، رو به سمت باغ ورودی غزل نگاشته شده‌است.در حیاط غربی آرامگاه غلامحسین صاحبدیوانی و درب ورودی آرامگاه قوام در آنجا قرار دارد که این حیاط پشت آرامگاه قوام وجود دارد.در سمت راست حیاط شمالی، دیوار دارای ۱۴ طاق نماست که آرامگاه خاندان معدل نیز در همین قسمت است که در سال ۱۳۸۶ به کوشش میراث فرهنگی با تخریب خانه‌ها و مقبره‌های اطراف این محدوده به صورت محوطه شرقی به آرامگاه افزوده شد.حافظ شیرازی در شعری پیش‌بینی کرده‌است که مرقدش پس از او زیارتگاه خواهد شد.

آرامگاه حافظ در مقابل یکی از شلوغ ‌ترین و پررفت ‌و آمدترین خیابان‌ های شیراز قرار گرفته و نمای آرامگاه از خیابان مذکور غیرقابل مشاهده ‌است. این خیابان نماد اسارت در جهان صنعتی و مدرن است؛ چنان‌ چه نمی‌توان از طریق آن، آرامگاه حافظ را که نماد افکار و اندیشه‌های عرفانی اوست، نظاره‌ گر بود.

بخش جنوبی آرامگاه نماد دنیای مادی و ظواهر فریبنده ی آن است. با نزدیک‌ترشدن به آرامگاه، انسان از بند هواهای نفسانی آزاد شده و بالارفتن از ایوان به منزله ی معراج عرفانی و سیر و سلوک در دنیای ملکوت است. به تدریج آرامگاه که نماد خورشید است، نمایان می‌شود و پایین‌آمدن از ایوان، نماد تعظیم در برابر این خورشید درخشان است. ایوان از ۲ ردیف پله‌کان تشکیل شده که هر ردیف شامل ۹ پله‌است. در ادبیات فارسی، ۹ عدد آسمان‌ها بوده و مقدس شمرده می‌شود.

بخش شمالی آرامگاه نماد دنیای ملکوت است؛ چراکه در این قسمت به آرامگاه می‌رسیم که نماد دست‌یابی به حقایق و رمزورازهای دنیا است. این بخش شامل ۸ درب ورودی و خروجی است؛ هم‌چنین آرامگاه نیز از ۸ ستون سنگی تشکیل یافته‌است. عدد ۸ نماد سده ی هشتم (سده‌ای که حافظ در آن می‌زیسته) و هشت درب بهشت است.

نمای بیرونی گنبد آرامگاه، نماد آسمان بوده و به شکل کلاه درویشان ترک است. گنبد از دورن با رنگ‌های مختلف عرفانی آراسته شده‌است؛ آبی فیروزه‌ای (نماد بهشت)، سرخ ارغوانی (نماد شراب ازلی)، سیاه و سفید (نماد شب و روز) و قهوه‌ای سوخته (نماد خاک) است.